از هخامنشیان تا زال زازران

نقش جمشید شاه و فریدون در اسطوره های کهن ایران زمین 
فردوسی بزرگ
گرانمایه جمشید فرزند او کمر بست یکدل پر از پند او
برآمد بر آن تخت فرخ پدر به رسم کیان بر سرش تاج زر
حضرت حافظ
بیفشان جرعه ای بر خاک و حال اهل دل بشنو که از جمشید و کیخسرو فراوان داستان دارد
پروین اعتصامی
جمشید ساخت جام جهان آیین از آنسبب کاگه نبود ازین که جهان جام خودنماست

جمشید از قدرتمند ترین پادشاهان اسطوره ای درفرهنگ ایران زمین است که به ایجاد نظام طبقاتی و جامعه مدنی پرداخت ومردم را با مشاغل شهری مانند نساجی ، خیاطی ، معماری ، پزشکی ، صنعتگری ، کشتیرانی و استخراج سنگهای قیمتی آشنا کرد . جمشید در تمام ملتهای منطقه جایگاه ویژه ای دارد . برای نمونه در بسیاری از کتب تاریخ عربی بارها به نیکی و درستی از وی یاد شده است.نسبت دادن شهر پارسه داریوش شاه به نام تخت جمشید از دیگر نمونه های بزرگی و شکوه اوست.
جشن نوروز یادگار روز تاجگذاری اوست که به دو بخش نوروز عامه و خاصه تقسیم می شود . از اقدامات دیگر جمشید ، تقاضای جاودانگی برای نوع بشر است که مورد پذیرش اهورا مزدا واقع شد . ساختن ورجمکرد (بهشت زمینی) نیز برای بقای نسل انسان ها پس از یخبندان مهر کوشان بود که از کارهای دیگر اوست . جمشید با داشتن قدرتی بی پایان و ملتی سالم و جاودان دچار غرور شد و این موفقیت های یزدانی را به خود نسبت داد . از این رو دچار خشم الهی گشت و فرّه ایزدی از او دور شد . و به جای وی پادشاهی سفاک از عربستان به نام ضحاک بر تخت نشست که سال ها مردم را آزار و شکنجه داد تا این که یکی از نوادگان جمشید به نام فریدون به پشتیبانی کاوه آهنگر قدرت را به دست گرفت و ضحاک را به فرمان سروش در کوه البرز زندانی ساخت . لایه های اجتماعی زمان جمشید را احیا کرد و به گسترش قلمرو سلطنتی خود از ایران به توران و روم پرداخت . او جشن مهرگان را به عنوان روز جلوس خود پایه گزاری کرد وی پیرو آیین مهر یا میترائیسم بود . فریدون پس از مدتی پادشاهی ، محدوده فرمانروایی خود را بین سه پسرش ایرج و سلم و تور تقسیم کرد اما سلم و تور بر اثر حسادت ، ایرج را کشتند زیرا خواستار ایران جایگاه فرمانروایی او بودند .بعدها فرزند ایرج ، منوچهر انتقام پدر را گرفت و پادشاهی ایران بزرگ را عهده دار شد . 

واژه جمشید 
واژه جمشید به معنای دو قلوی درخشان است زیرا وی با خواهرش جمک ( یمک در پهلوی) همزادان اولیه بودند. در سانسکریت «یه مه» نام نخستین مرد و پادشاه جهان مردگان است. (کزازی، 1385/262) پدر جمشید اولین سازندة نوشابة آیینی هوم است. شاید پیوند جمشید با شراب از این موضوع سر چشمه گرفته باشد. (جام جم، جامی بود که افلاک و ستارگان روی آن نقش شده بود و به کمک آن آینده را پیش بینی می‌کردند. اما برخی تعبیرات دیگری دارند مثلاً جام جم را همان مناره اسکندریه می‌دانند بعضی نیز جام جم را «آب» که مایة حیات رنگارنگ جهان است تصور کرده‌اند و گروهی آن را نفس انسان کامل دانسته‌اند که نشان دهندة واقعیات هستی است). (رک: اینترنت )
جمشید همانند دیگر پادشاهان ایران باستان، موبد و حافظ آیین‌ها بود.
اقدامات جمشید شاه

1- ایجاد چهار طبقة اجتماعی موبدان، سپاهیان، کشاورزان، صنعتگران که به ترتیب با نامهای آتورنیان، تیشتاریان، پَسو ییِ، اُهتوَخوشی در شاهنامه از آن‌ها یاد شده است. (رک: شاهنامه/ ج1 ابیات 374-387) 
2- کشف جواهرات (1/395-397) و ساخت عطریات (1/398-399)، ساخت سلاحهای جنگی (1/365-369)، نساجی و خیاطی (1/370-372)، معماری (1/391-394)، پزشکی (1/399)، کشتیرانی (1/401)
3- تاج گذاری و استخدام دیوان برای بردن تختِ وی به آسمان. این کار در نوروز انجام شد. مردم پس از تشکیل جامعه مدنی، جمشید را به عنوان پادشاهی محبوب گوهر باران کردند و این رسم از آن روزگار به یادگار ماند: 
(رک: کزازی، 1385/262-271)
چو خورشید تابان میان هوا


نشسته بر او شاه فرمانروا

جهان انجمن شد بر تخت اوی


شگفتی فرومانده از بخت اوی

به جمشید بر گوهر افشاندند


مر آن روز را روز نو خواندند

سر سال نو هرمز فَورَدین


بر آسوده از رنج تن دل زکین